نوار آبیاری قطره ای (نوار تیپ)

نوار آبیاری تیپ نوعی آبیاری قطره ای محسوب می شود که اولین بار حدود ۵۰ سال پیش در ایالات متحده آمریکا تولید شده است. این نوار از جنس پلی اتیلن می باشد و بر خلاف لوله پلی اتیلن سخت، به صورت تقریبا مسطح و بسیار نرم می باشد. ما در این آموزش قصد داریم به مزایا و کاربرد های این نوع آبیاری بپردازیم.

آبیاری نواری (تیپ) در ایران

با توجه به این که ایران در یکی از مناطق خشک جهان قرار گرفته و مقدار بارندگی سالانه آن کم می باشد و از سوی دیگر این بارش ها دارای توزیع نامناسب زمانی و مکانی هستند و همچنین خشکسالی هایی که در بیست سال اخیر در کشورمان اتفاق افتاده، کشاورزان عزیز چاره ای جز استفاده مناسب از آبی که در اختیار آن ها است، ندارند زیرا سطح سفره های زیرزمینی آب کشور هر سال مقداری پایین رفته و سبب کاهش تدریجی منابع آبی ایران می شوند.

همچنین تلفات آب در هنگام آبیاری به روش های آبیاری سطحی یا سنتی، بالا است و راندمان آبیاری در روش های سنتی رایج حداکثر بین ۲۵ - ۴۰ درصد می باشد بنابراین، ناگزیریم روش های آبیاری جدید که به آبیاری قطره ای معروفند را جایگزین روش های آبیاری سطحی یا سنتی نماییم. در بین روش های جدید نیز آبیاری قطره ای نسبت به روش های دیگر آبیاری، مزایای بیشتری دارد و آبیاری قطره ای برای کاربرد در مزارعی که دارای منبع آبی شور می باشند نسبت به سایر روش های رایج آبیاری مناسب تر است.

نوار آبیاری تیپ چیست؟

نوار آبیاری تیپ نوعی آبیاری قطره ای محسوب می شود که اولین بار حدود ۵۰ سال پیش در ایالات متحده آمریکا تولید شده است. نوار آبیاری تیپ از جنس پلی اتیلن می باشد و بر خلاف لوله پلی اتیلن سخت، به صورت تقریبا مسطح و بسیار نرم می باشد. به دریپرهای روی نوار تیپ، پلاک نیز می گویند.

در واقع نوار تیپ دارای جنسی نرم و انعطاف پذیرند که هنگام ورود آب به آن پر می شود و قطره های آب از طریق درپیرهای تعبیه شده بر روی نوار آبیاری تیپ خارج می شود و پس از پایان آبیاری، مجددا نوار تیپ به صورت مسطح در می آید. در واقع نوار آبیاری کاملا انعطاف پذیر است. ضخامت دیواره نوار تیپ بسیار نازک است و فاصله بین قطره چکان ها در نوار آبیاری مختلف است و از تیپ های ضخیم تر و معمولا برای آبیاری زیر سطحی گیاهان مختلف استفاده می شود.

مزایای روش آبیاری نواری (تیپ)

اول این که در روش قطره ای، فاصله آبیاری ها کوتاه بوده و منطقه توسعه ریشه ها همواره خیس نگه داشته می شود. بنابراین، محلول خاک که ریشه های گیاه آب و مواد غذایی مورد نیاز خود را از آن دریافت می دارند، تقریبا در طول دوره رشد گیاه رقیق باقی مانده و غلظت نمک در آن کم خواهد ماند.

دوم این که در آبیاری قطره ای بر خلاف روش هایی مانند بارانی، آب مستقیما روی گیاه پاشیده نشده و یون های کلر و سدیم موجود در آب در سطح برگ که باعث سوختگی آن ها می شود، تجمع پیدا نمی کند.

سوم این که در آبیاری قطره ای حجم مرطوب شده خاک که اصطلاحا به آن پیاز رطوبتی گفته می شود به طرف خارج از گیاه رو به گسترش بوده و نمک نیز در جبهه رطوبت به طور مرتب از نقطه ریزش آب از قطره چکان به خارج از آن رانده می شود و اگر قطره چکان کنار گیاه و یا در جای مناسبی قرار گرفته باشد، نمک از دسترس ریشه ها دور می شود. در این نشریه سعی بر آن است ضمن آشنایی با آبیاری قطره ای نواری ( تیپ ) نکاتی جهت استفاده و نگهداری از این سیستم ارائه شود.

کاربرد های نوار تیپ

نوار آبیاری تیپ برای آبیاری قطره ای کشت های متراکم و ردیفی نظیر انواع سبزیجات، صیفی جات، گیاهان ردیفی، علوفه و ... مانند هندوانه، گوجه فرنگی، پیاز، سیب زمینی، ذرت، توت فرنگی، آفتابگردان، خربزه، چغندر قند، پنبه و ذرت استفاده می شود. نوار آبیاری قطره ای در گلخانه ها نیز قابل استفاده می باشد.

نوار تیپ به فشار آب زیادی احتیاج ندارد و در مزارع دارای پستی و بلندی نیز بدون نیاز به تسطیح زمین قابل استفاده است. همچنین نوار تیپ را می توان در هنگام کشت و به صورت مکانیزه با استفاده از تراکتور نصب نمود.

مزایای نوار تیپ

1- نصب آسان و سریع و حمل و نقل راحت نوار تیپ. (سبکی وزن)

2- اتصالات نوار آبیاری به صورت قطعات ساده و استاندارد موجود است و روش کارگذاری آن به صورت دستی و ماشینی بسیار ساده است.

3- جنس پلیمری مخصوص نوار تیپ از چسبیدن جلبک و رسوبات معدنی به آن جلوگیری می کند.

4- مقاومت نوار آبیاری در مقابل اشعه ماوراء بنفش خورشید، کود های شیمیایی، سموم دفع آفات و اسپری های کشاورزی.

5- صرفه جویی در مصرف آب و افزایش سطح زیر کشت.

6- کاهش هزینه مصرف کود.

7- افزایش بازدهی محصول و جلوگیری از گسترش و رشد علف های هرز در سطح زمین کشاورزی.

8- هزینه های لوله های فرعی در این روش نسبت به آبیاری قطره ای با قطره چکان کمتر است.

9- نیاز به فضای کم جهت نگهداری نوار آبیاری.

با توجه به اقتصادی بودن استفاده از نوارهای آبیاری، این روش در برخی از کشت ها مصرف بیشتری دارد عبارتند از: ذرت از خانواده غلات، سیب زمینی و پیاز و گوجه فرنگی از خانواده سبزیجات، خربزه و هندوانه و خیار از خانواده جالیز، پنبه و چغندر قند و نیشکر از خانواده گیاهان صنعتی و همچنین در گلخانه ها برای تمامی کشت ها می توان از آن استفاده نمود.

مشخصات و ویژگی های نوارهای آبیاری تیپ موجود در ایران

مدت استفاده از نوار آبیاری یک فصل زراعی می باشد. تنوع بسیار در ضخامت جدار، قطر لوله، آب دهی قطره چکان ها و فواصل خروجی موجب می گردد تا عملا طیف وسیعی از این نوع محصول در اختیار طراح و کشاورز قرار داده شود. نوارهای تیپ موجود در بازار ایران ساخت کشورهای ترکیه، کره، ایتالیا و ایران می باشد که برخی از مشخصات آن ها جهت آشنایی در زیر عنوان می گردد:

پر مصرف ترین نوار آبیاری تیپ از لحاظ فاصله بین قطره چکان ها نوارهای ۲۰ و ۳۰ سانتی متر می باشند و فاصله قطره چکان ۱۰، ۱۵، ۲۵، ۴۰، ۵۰، ۶۰، ۸۰ و ۱۰۰ سانتی متر نیز موجود می باشند. این نوارها با آب دهی ۰.۸، ۱.۳، ۱.۵، ۱.۶، ۲، ۲.۵ و ۳.۸ لیتر در ساعت ساخته شده اند. فشار کارکرد نوارها بسته به آب دهی و ضخامت آن ها از ۰/۵ تا ۲ اتمسفر می باشد. نوار های آبیاری تیپ با ضخامت ۱۵۰، ۱۷۵، ۲۰۰ و ۲۵۰ میکرون ساخته می شوند که معمول ترین ضخامت مورد استفاده ۱۷۵ میکرون یا ۰/۱۷۵ میلی متر می باشد.

نوارهای تیپ به صورت رول های ۱۰۰۰، ۱۲۰۰، ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ متری عرضه می شوند. همچنین به دلیل کم بودن ضخامت نوارها معمولا هر رول ۱۰۰۰ متری با ضخامت ۱۷۴ میکرون ۱۱ تا ۱۲ کیلوگرم وزن دارد. باید توجه نمود که در صورت وجود مواد آلی در آب آبیاری، استفاده از فیلتر دیسکی و یا شن لازم است حداقل فیلتراسیون مورد نیاز معادل مش ۱۲۰ می باشد.

نکاتی که هنگام استفاده از سیستم آبیاری باید به آن توجه نمود

1- در موقع تخلیه کلاف ها، از پرتاب نمودن و یا غلتاندن آن ها روی زمین اجتناب شود. چون با این کار، بسته بندی نوار آسیب دیده و برخورد با اشیاء تیز و برنده موجب پارگی نوار آبیاری می گردد.

2- کلاف های نوار آبیاری قطره ای بایستی بدون باز کردن بسته بندی، در یک انبار سرپوشیده و به دور از مواد اشتغال زا و خورنده، بر روی سکویی به ارتفاع ۵۰ سانتی متر به صورت مرتب چیده شوند. از نگهداری نوارهای آبیاری در فضای غیر مسقف و به خصوص در معرض تابش آفتاب و بارندگی خودداری شود. در طول مدت نگهداری در انبار، نوارها باید از گزند جوندگان و حشرات در امان باشند و همچنین از جا به جایی های غیر ضروری اجتناب گردد.

3- قبل از نصب نوار، خاک مزرعه بایستی کاملا شخم خورده و فاقد کلوخ و قطعات درشت باشد، ضمن آن که زدن شخم و دیسک بیش از حد نیز توصیه نمی شود.

4 -نصب نوارهای آبیاری به دو روش دستی و مکانیزه امکان پذیر می باشد. در هر حال نباید تحت هیچ شرایطی نوار بر روی زمین کشیده و یا تحت نیرو و کشش پهن شود. به همین خاطر کلاف نوار باید روی دستگاه ساده ای که محور آن از دو طرف در دو بلبرینگ قرار گرفته و به راحتی می چرخد، قرار گیرد و توسط دست یا به صورت مکانیزه نصب گردد. از نصب قرقره در کنار مزرعه و کشیدن نوار توسط کارگر در طول مزرعه جدا خودداری گردد، زیرا این کار باعث خراشیدگی و کاهش عمر نوار می گردد.

5- در صورت نصب نوار به روش مکانیزه، الزاما باید از سیستم های استاندارد پهن کردن نوار استفاده شود، به طوری که در تمام مسیر لوله، هدایت نوار از کلاف تا روی زمین ( شامل محل ورود و خروج نوار از لوله و سطح داخلی لوله ) هیچ گونه تماس با سطوح تیز، برنده و ساینده که موجب پارگی و آسیب نوار می شود، وجود نداشته باشد. عدم توجه به این موضوع می تواند موجب خسارات زیان باری برای مصرف کننده شود.

6- جهت جلوگیری از چرخش نوار در حین نصب بهتر است لبه ورودی و خروجی لوله PVC با دادن حرارت به شکل مستطیل در آید.

7- قبل از نصب نوار به لوله، خطوط اصلی و نیمه اصلی مانفیلد ها شست و شو داده شوند.

8- در مناطقی که سرعت باد موجب جا به جایی نوار می گردد، باید نوارهای آبیاری با استفاده از میخ پلاستیکی تثبیت نوار در فاصله های مناسب روی زمین تثبیت گردد.

9- در صورتی که امکان بارش برف و تگرگ در فصل کشت وجود داشته باشد. از پهن کردن نوار بر روی خاک اجتناب شود.

10- در هنگام استفاده از این سیستم باید توجه داشت که اگر منطقه مرطوب شده خاک به اندازه کافی گسترده نباشد، گیاه به خوبی استقرار نمی یابد و یک باد شدید یا طوفان می تواند گیاه را ریشه کن کند و بایستی در استفاده از این سیستم سرعت، جهت و فراوانی وقوع باد ها نیز در نظر گرفته شود زیرا طوفان های شدید بر رشد گیاه اثرات منفی خواهد داشت.

در پایان لازم به ذکر است که عامل اصلی و کلیدی در موفقیت روش آبیاری قطره ای و داشتن توجیه اقتصادی و بهره مندی از مزایای آن، طراحی صحیح با در نظر گرفتن مبانی هیدرولیکی دقیق و همچنین اجرا و نگهداری مناسب از سیستم است.

چه بسیار سیستم های آبیاری قطره ای ولی به علت عدم رعایت اصول طراحی، کاربرد موفقیت آمیزی نداشته و به جز هدر رفتن سرمایه چیزی عاید صاحب آن نکرده است. متاسفانه این عدم موفقیت در بیشتر مواقع به حساب خود سیستم آبیاری گذاشته شده و در نتیجه توسعه و گسترش آن تا حدی که نیاز کنونی کشور ایجاب می نماید، انجام نشده است.